از پالا اِی دِساتِر (1)
پالا دساتر، دستيار وزير امور خارجه در امور درستی سنجی و انطباق می گويد، تصميم ليبی به رها کردن برنامه های سلاح کشتار جمعی خود نمونه واقعی موفقيت های پيمان منع گسترش در هزاره جديد است. به عنوان گوياترين نمونه اين تغيير جهت استراتژيک، شايد بتوان به تصميم ليبی به تبديل کارخانه بدنام توليد سلاح های شيميايی ربتا (1) به کارخانه داروسازی جهت مبارزه با بيماری های عفونی اشاره کرد.
پس از خدمت در سلسله ای از سمت های ارشد در آژانس سابق کنترل تسليحات و خلع سلاح ايالات متحده (2)، و سپس در کميته منتخب اطلاعات مجلس سنا (3) به عنوان عضو کادر حرفه ای، دساتر در اوت 2002 به سمت دستياری وزير امور خارجه منصوب شد. او اکنون نويسنده حاشا و خطر: بازداری ايران از استفاده از سلاح های هسته ای، بيولوژيک، و شيميايی (4) است.
بيانيه رسمی دولت ليبی در 19 دسامبر 2003 مبنی بر دست کشيدن اين دولت از برنامه های سلاح کشتار جمعی و موشک های دور برد خود موجب حيرت بسياری شد. اما با باز شدن مسئله روشن شد که اعلاميه تاريخی ليبی نتيجه فشارهای بلند مدت بين المللی و ايالات متحده بود. از جمله اين فشارها می توان به تحريم های اقتصادی و محدوديت های مسافرتی، بعلاوه توان آشکار ايالات متحده و بريتانيا در جمع آوری اطلاعات حساس در خصوص برنامه های سلاح کشتار جمعی و موشکی ليبی و اقدام اشاره کرد.
در مارس 2003، و در حالی که ايالات متحده و متحدان اين کشور در حال نمايش تعهد خود به کاهش تهديد سلاح های کشتار جمعی در سرتاسر جهان بودند، ليبی تمايل خود به گفتگو در خصوص مسائل مربوط به سلاح های کشتار جمعی را ابراز کرد و مذاکرات بی سر و صدايی با مسئولين ايالات متحده و بريتانيا آغاز شد. در اکتبر 2003، ايالات متحده و متحدان اين کشور يک محموله مخفی تجهيزات هسته ای راهی ليبی را کشف و توقيف کردند.
انتظارات غير مبهم ايالات متحده
ايالات متحده سال ها است که علنا نسبت به برنامه های سلاح کشتار جمعی ليبی ابراز نگرانی کرده است. مسئولين ايالات متحده در 1980 ليبی را برای برنامه سلاح های شيميايی خود مورد انتقاد قرار دادند و در 1993 بود که ايالات متحده علنا هشدار داد که ليبی به دنبال سلاح های هسته ای بوده و "احتمالا در حال تلاش برای پی ريزی زير ساخت های توليد آن هم هست." در 2003، پس از شکست دولت صدام حسين به دست نيروهای ائتلاف، ايالات متحده به هشدارهای خود نسبت به فعاليت های ليبی ادامه داد. به عنوان معاون وزير امور خارجه در کنترل تسليحات و امنيت بين المللی، جان بولتون در اظهارات خود در مقابل کميته روابط خارجی مجلس (5) در 4 ژوئيه 2003 گفت، "مدت ها است که از تلاش های ديرين ليبی در دنبال کردن سلاح های هسته ای، شيميايی، و بيولوژيک و موشک های باليستيک نگران هستيم."
در همان اظهارات، بولتون با بيان اينکه "ليبی بايد درک کند که بهبود روابط با ايالات متحده مستلزم صرف نظر کردن از برنامه های تسليحات کشتار جمعی و موشکی است،" راه چاره ای به ليبی نشان داد. در طول سال 2003، اين پيشنهاد ايالات متحده و بريتانيا به ليبی بود. در 19 دسامبر 2003، پرزيدنت بوش سياست ايالات متحده مبنی بر اينکه "رهبرانی که پی گيری سلاح های شيميايی، بيولوژيک، و هسته ای و روش های تحويل آنها را رها کنند مسير همواری برای بهبود روابط با ايالات متحده و ساير کشورهای آزاد خواهند يافت" را به روشنی اعلام کرد. اعلاميه تاريخی ليبی که قبلا در همان روز منتشر شده بود به روشنی نشان داد که ليبی چنين مسيری را انتخاب کرده است."
از جمله دلايل ليبی برای اتخاذ اين تصميم تاريخی درک اين نکته کامل بود که پيگيری سلاح های کشتار جمعی موجب ناامنی می شود، نه امنيت. همانگونه که سرهنگ معمر قذافی خود در مصاحبه ای در فوريه 2004 اعلام کرد، ليبی به اين دليل برنامه سلاح های کشتار جمعی خود را به ايالات متحده و بريتانيا اظهار کرد تا به کمک آنها بتواند به اين برنامه ها را پايان دهد "چون در جهت منافع و امنيت خود ماست."
اعتراف و عاری بودن از سلاح های کشتار جمعی
کم سابقه است که کشوری تمامی برنامه های تسليحات کشتار جمعی و موشکی دور برد خود را به طور داوطلبانه برچيند، اما تعهد استراتژيک ليبی به وفا به عهدی که در دسامبر 2003 بسته بود، اين فرايند را تبديل به موفقيت کرد. صداقت ليبی در تعهد استراتژيک خود به کمک اقدامات اين کشور روشن شد. ليبی از کارشناسان آمريکايی و بريتانيايی دعوت کرد تا از طيف گسترده ای از تارنما های مختلف بازديد و به آنها اجازه دسترسی به پرسنل کليدی داد. ليبی برنامه سلاح های هسته ای خود را برچيد، طرح های بمب تهيه شده از طريق شبکه الغدير خان را تسليم کرد، و اجازه داد تا پيشرفته ترين موشک های اين کشور، يعنی موشک های اسکاد سی (6) به سرعت جمع آوری شوند. ليبی به کنوانسيون سلاح های شيميايی پيوست، هزاران سلاح شيميايی پر نشده را تحت نظارت بين المللی نابود کرد، و فرايند نابود کردن انبار سلاح های شيميايی خود در پيروی از مقررات کنوانسيون را آغاز نمود. ليبی همچنين خود را به نابود کردن موشک های دور برد اسکاد بی نيز متعهد ساخته.
ليبی همکاری بسيار خوبی از خود نشان داده است. مسئولين اين کشور به سوالات مطرح شده با صداقت پاسخ گقته و اطلاعات داوطلبانه ای که ما را از بينش بسيار با ارزشی از شبکه گسترش جهانی برخوردار کرد به دست دادند. در تمام طول اين پروژه نابودسازی مشترک که ميان ليبی، ايالات متحده، و بريتانيا انجام شد، دولت ليبی نسبت به اجرای تعهدهای دسامبر 2003 از خود حسن نيت نشان داد. اين کشور خود را تبديل به مدل بازگشت همکارانه کشوری منزوی به جامعه بين المللی از طريق برچيدن تاييد پذير برنامه های غير مجاز سلاح های کشتار جمعی و موشک های دور برد خود کرد. تعهد استراتژيک و آشکار ليبی به پيمودن مسيری نو همچنين نقش محوری همکاری تاييد پذير و حسن نيت را در درستی سنجی وفای به اينگونه عهدها به نمايش گذاشت.
فوائد يک تصميم عاقلانه
درک اين مسئله که تصميم ليبی تصميم ساده ای نبوده، و اينکه شفافيت به نمايش گذاشته شده از سوی اين کشور نشان دهنده خرد، انضباط، و تعهد صادقانه بوده نيز از اهميت خاصی برخوردار است. ليبی قبلا پيگيری سلاح های کشتار جمعی و فناوری موشکی را برای استراتژی امنيت ملی خود حياتی می يافت و مبالغ هنگفتی هم در طول ساليان دراز در اين راه سرمايه گذاری کرد. جستجو برای يافتن راه های جديد برای تامين امنيت و باز کردن درهای برخی از حساس ترين تاسيسات خود به روی کارشناسان خارجی نمی توانست برای ليبی کار آسانی باشد. اما ليبی قدم به جلو گذاشت و به همين دليل امروز از امنيت بيشتری برخوردار است.
ايالات متحده و بريتانيا وعده يا امتياز خاصی به ليبی ندادند. ما فقط اعلام کرديم که حسن نيت ليبی را با حسن نيت پاسخ می دهيم – و اينکه دست کشيدن از سلاح های کشتار جمعی راه بهبود روابط با ساير جهان است. در نتيجه، ما جذاب ترين مشوق موجود را پيشنهاد کرديم: فرصت به ليبی برای برخوری از منافعی که با تعامل بيشتر با جامعه ملل حاصل می شود.
و اين منافع بسيار قابل توجه بوده است. ليبی با بهبود روابط با ايالات متحده و بريتانيا از مزايای ملموس زيادی برخوردار شده است. برای مثال، ايالات متحده برخی از مهم ترين تحريم های خود بر ضد ليبی، از جمله محدوديت های مسافرتی و تجارت در نفت و ديگر صنايع مهم را لغو کرده است. تا همين حالا، قراردادهای نفتی به ارزش صدها ميليون دلار با شرکت های آمريکايی به امضا رسيده. در صحنه ديپلماتيک، ايالات متحده دفتر رابطی در تريپولي، و ليبی هم چند دفتر در واشنگتن تاسيس کرده. اکنون ليبی در جلسات بين المللی ای که توسط سازمان منع سلاح های شيميايی (7) و آژانس بين المللی انرژی اتمی، و در ارتباط با آئين نامه لاهه بر ضد گسترش موشک های باليستيک (8) تشکيل می شوند شرکت دارد، و نه به عنوان کشوری طرد شده، بلکه به عنوان شريکی واقعی در پيگيری اهداف ستودنی اين سازمان ها.
کارخانه های توليد سلاح های موشکی با اِچ آی وی/ايدز و مالاريا مبارزه خواهند کرد
ايالات متحده و بريتانيا به منظور کمک در نوسازی و استقرار مجدد صنايع علمی و بهداشتی ليبی، پزشک ها و کارشناس هايی به اين کشور اعزام کرده اند. علاوه بر اين، ما با حمايت کامل جامعه بين الملل، همچنان به کمک های خود برای تغيير جهت کوشش های علمی ليبی از سلاح های کشتار جمعی به سوی فعاليت های سازنده تر ادامه می دهيم. با کمک ايتاليا – و به واسطه تلاش ديپلماتيک بين المللی ای به رهبری ايالات متحده برای تصويب تغيير فنی ای در ضميمه کنوانسيون سلاح های شيميايی – ليبی، تحت نظارت بين المللی، در حال تبديل کارخانه بدنام ربتا به يک کارخانه داروسازی برای توليد داروهای ضد مالاريا و اچ آی وی/ايدز است.
دولت ايالات متحده از تمامی ابزار در دسترس خود استفاده کرده تا نسبت هزينه به نفع را برای کشورهای سرکش و گسترش دهندگان سلاح های هسته ای سرتاسر جهان به شدت دگرگون سازد. ما با اعمال تحريم، گسترش دهندگان را مجازات کرده ايم؛ با دوستان هم فکر در جهت بهبود توان جمعی مان در جهت انجام عمليات ممنوع سازی محموله های مرتبط با سلاح های کشتار جمعی هماهنگی به عمل آورده ايم؛ و نشان داده ايم که آماده و مشتاق برای اقدام هستيم – حتی تا حد براندازی يک ديکتاتور بی رحم در عراق که بر ضد مردم خود از سلاح شيميايی استفاده کرد و در استفاده مجدد از آنها هم، در صورت توانايي، ترديدی به خود راه نمی داد. اما با درک اين واقعيت های جديد، قذافی در توجيه تصميم شگفت آور خود به برچيدن برنامه های سلاح های کشتار جمعی ليبی در فوريه 2004 اظهار داشت، "واقعيت های جديدی وجود دارد. ما در حال سازگار شدن با اين واقعيت ها هستيم." ايالات متحده و جامعه بين الملل تصميم او را مورد استقبال و ستايش قرار داده و مردم ليبی در حال بهره مند شدن از فوائد اين انتخاب خردمندانه هستند.
تعهد استراتژيک ليبی مدل و نقشه راهی است برای کشورهای سرکش که به دليل پيگيری سلاح های کشتار جمعی از جامعه بين المللی منزوی شده اند. مدل ليبی نشان می دهد که راه برای خروج از اين انزوا، از طريق تعهد به نابود کردن تاييد پذير اين سلاح های خطرناک وجود دارد.
فيلم برداران از اتاق کنترل راکتور هسته ای تاجورا (9) واقع در شرق تريپولی در 26 ژانويه 2004 فيلم برداری کردند. اعضای کنگره ايالات متحده و روزنامه نگاران از سايت راکتور 10 مگاواتی واقع در شرق تريپولی که دانشمندان از 1983 در آن مشغول تحقيق بوده بازديد کردند. (جان مور (10)، اِی پی وايد ورلد فوتوز (11))
از جمله لوازم هسته ای که با اجازه ليبی توسط ايالات متحده حذف شد اين سنتريفيوژهای خريداری شده از پاکستان بود. (اداره ملی امنيت هسته ای (12))
1. Rabta
2. U.S. Arms Control and Disarmament Agency
3. U.S. Senate Select Committee on Intelligence
4. Denial and Jeopardy: Deterring Iranian Use of NBC Weapons
5. House International Relations Committee
6. Scud-C
7. Organization for the Prohibition of Chemical Weapons
8. Hague Code of Conduct Against Ballistic Missile Proliferation
9. Tajura
10. John Moore
11. AP Wide World Photos
12. National Nuclear Security Administration
|
